ANTİK KÜRD MİMARİSİ

Atinalı ünlü filozof ve tarihçi Ksenefon (M.Ö.430-355) Anabasis (sefer) adlı eserinde Kürt köyleri hakkında şunları anlatmış:



*Kürd köylerinde, Kürd evlerinin çok güzel olduğunu, bol yiyecek bulunduğunu ve bu evlerde bolca şarap bulduklarını, şarap saklama sarnıçlarının sıvalanmış iyi sarnıçlar olduğunu yazmış. Yani, Kürdlerin çok modern ve gelişmiş bir toplum olduğunu anlatmış.







Med Kalesi Phraaspa



Med İmparatorluğun Başkenti Gazaka (Gazaca) idi.

Azerbaycanda (Atropatene) 2005 yılı, Nisan ayında, Phraaspa adında Med Kralının kalesi keşfedildi. Phraaspa Kürt dilinde “Çok atlı olan” demektir. Yani çok atı olan Med kralı kastediliyor. Bir ek de şu; o dönemlerde Medler geçimini atlar sayesinde sağlıyordu. Kalenin bulunduğu aynı yerde yoğun bir Kürt nüfusu hala mevcuttur.







Strabo ve Kürt Eserleri



Ünlü Yunanlı tarihçi, felsefeci ve coğrafyacı Strabon (Latince: Strabo) M.S. 1 yüzyılda "Coğrafya" (Geographika) adlı eserinde Kürtlerin mükemmel mimar olduklarını resmen Kürt kelimesini kullanarak yazmıştır.



Geography Of Strabo, 14. Kitap, s. 161-62



Madde 24: Dicle nehrinin bulunduğun yerlerin Kürtlere ait olduğunu söylüyor. Gordyaei (Gordyaea) bölgesine de değinen Strabon, bu bölgenin antiklerin “Kardukhi” dedikleri aynı yöre olduğuna işaret eder. Strabon, Gordyaei’ye dahil yerleşmeleri Sareisa, Satalca ve Pinaca şeklinde saymakta ve mükemmel yapı ustası ve kuşatma makineleri yapmada uzman olduklarından dolayı ün salmış Gordyaeiler’in bu sebeple Artaxiad hanedanlığının en ünlü kralı olan Tigranes (Tigran II) tarafından hizmete alındıklarını, Gordyaea ülkesinin en büyük ve en iyi parçasının Roma generali Pompey tarafından Tigranes’e verildiğine işaret etmektedir.



24. Maddenin ingilizce metni:Gordyaeans had an exceptional repute as master-builders and as experts in the construction of siege engines.



Bugün tarihi Kürdistanda bulunan yapıtların önemli bir kısmıda Kürdler tarafından inşa edilmiştir.







Plutarch, Kürt Kralı Zarbienus ve Sarayı



Yunanlı tarihçi Plutarch (Mestrius Plutarchus) M.S.1. yüzyılda yaşamıştır. Plutarch, ünlü çalışması “Parelel Yaşamlar” (Bioi paralleloi) adlı eserinde Kürt Kralının Sarayı olduğunu yazmış.



Plutarch/Hayatlar/Lucullus, Bölüm 36:



Yunanlı tarihçi Plutarch M.S. 1. yüzyılda, Kürdistan kralı Zarbienus’un Ermenistan kralı Tigranes’in baskısına karşı ittifak için Roma konsolosu Appius Claudius yoluyla Roma generali Lucullusla gizlice irtibata geçtiğini aktarmış. Fakat bu durumdan haberdar olan Tigranes, Kürt Kral Zarbienusu, karısını ve çocuklarını Romalılar Ermenistana girmeden önce suikast düzenleterek öldürtmüş.



Plutarch, Kürt Kral Zarbienus’un sarayında çok fazla altın, gümüş ve üç milyon ölçek mısırdan oluşan büyük hazine bulunduğunu yazmış.



Plutarch burada resmen Kürt Kralı Zarbienus’un SARAYI olduğunu yazıyor. 2200 yıl önce Kürtler Kral Zarbienus için SARAY inşa etmiş.







Sophene Zaza Kürt Krallığı ve Şemşat Kalesi



Gelelim Zaza Kürtleri tarafından kurulmuş Sophene Krallığına. Sophene Krallığı bugünkü Elazığ-Dersim bölgesine tekabül ediyordu. Sophene Krallığının başkenti Şemşattı. Kürt dilinde Güneş-Şehir, Baş-şehir anlamına gelir. Kürtçe Şem “Gün/Güneş” demektir. “Şat” ise İrani bir kelime olup şehir kelimesinin en eski şeklidir.



Şemşat, Elazığ’ın Palu sınırları içerisinde, Murat ırmağının Güney kıyısındadır. Palu merkez bucağa bağlı Xaraba Köyü'nün Şupani krallığının tarihi başkenti olduğunu aynı yerdeki Şemşat Kalesi mevcuttur. Günümüzde ismi 'Örencik' olarak değiştirilmiştir.





Burada Kürtlerin Kalesi olduğu açıkça ıspatlanıyor.







Büyük Diyarbekir Surları



Mervani Kürt Devletinin Diyarbakirde (Amed) 1000 yıllarında inşa ettirdiği büyük Diyarbekir Surları









Mahmud al Kurdi Camiisi



Mahmud Al-Kurdi, Camiisi, 1395, Mısır, Kaire,









Hoşap Kalesi



Van şehrinin güneydoğusundaki Hosap (Xoşap) Kalesi 1643’de Kürt Prens Sarı İbrahim tarafindan inşa ettirilmiştir. Hoşap Kürtçe bir kelimedir ve “hoş su” veya “güzelsu” demektir.



Van, Güzelsu, Hoşap Kalesi









Hoşap Köprüsü



Hoşap'ın merkezine Van-Hakkari karayolunun kuzeyinde, aynı aı taşıyan akarsu üzerinde bulunmaktadır. 1671 yılında Hoşap Emiri Evliya Bey tarafından yapıldığı bilinmektedir. Kuzey ve güney doğrultusunda kurulan köprü 32 m uzunluğunda 6.30 m genişliğinde ve 5 m yüksekliğindedir.







Hasan Bey Medresesi



Hasan Bey Medresesi, Van Hakkari karayolunun Hoşap girişinde kuzeyindeki mezarlık içinde bulunmaktadır. Mahmudi Beylerinden Mirhasan Bey yaptırmıştır. Giriş kapısındaki kitabede 1563 yılında yaptırıldığı yazılmaktadır.







İshakpaşa Sarayı



Kürt Beyi İshak Paşa tarafından yaptırılmıştır. Sarayın yapımına 1685'de başlanmış ve 1784'te bitirilmiştir.



Ağrı, Doğubeyazıt, İshakpaşa Sarayı











Abdal Han Sarayı, Kütüphanesi ve Medreseleri



1611 yılında İstanbulda doğan Osmanlı gezgini Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde aktardığına göre Kürdistana yaptığı geziler sırasında Bitlis Kürt beyinin sarayını ziyaret edip onunla tanışma fırsatı bulmuştur. Bu bey o dönemde bölgenin en güçlü yöneticisi durumunda olan Bitlis Beyi Abdal Han’dır. Evliya, Abdal Han’ın derin bilgisine hayran kalmıştır. Bu çok kültürlü Bitlis beyinden ve onun çok zengin kütüphanesinden bölgenin tarihi ve kültürü üzerine detaylı bilgiler edinme fırsatını da bulmuştur. Evliya, Abdal Han’ı Seyahatname’sinde çok yönlü ve fevkalade yetişmiş, mükemmel bir insan olarak tanımlamıştır. O dönemde Bitlis Beyi Abdal Han’ın medreselerinde görev yapan bilim adamlarına ve sanatçılara deðer verdiðini yazan Evliya Çelebi ayrıca bu kişiliklerin Bitlis’te kalmaları için Abdal Han’ın onların yücelttiðini onlara çeşitli deðerli hediyeler verdiðini vurgulamıştır.



Evliye Çelebi Abdal Han’ın sarayının banyolarının ufak detaylarını dahi kaydetmiş. Sarayın banyolarının çok büyük olduğunu, bütün pencerelerin bronz ve demir kafeslerle kaplandığını ve bahçeye doğru baktıklarını yazmış. Pencere kafeslerinin işlemeli olduğunu ve bunların Pers Hanları tarafından Tebriz’den gönderildiğini kaydetmiş. İşlemeli kabartmaların siyah kehribarla donatıldığını da yazmış.







Sıbyan Mektebi



İdris-i Bitlisi tarafından 250 yıl Sıbyan Mektebi inşa ettirilmiş.



Büyük Seyyah Evliya Çelebi, büyük eseri olan seyahatnamede Bitlis’teki eğitimle ilgili olarak şunları yazmaktadır. “Başta Şerefiye, Hüsrevpaşa, Hacıbegiye Medreseleri olmak üzere birçok medrese camii bulunmaktadır.







Şerefiye Külliyesi ve Camii



Şerefhanlar tarafından Bitlisde inşa ettirilmiş Camii ve Hamamlar mevcuttur. Şeref Han, 1500 yıllarında doğmuş Bitlis Kürt Hükümdarı, tarihçi, yönetici, yazar ve araştırmacısıdır.





Şerefiye Külliyesi ve Camii : Bitlis Şehir Merkezinde yer alır. Medrese, camii, imaret ve türbe kısımlarından meydana gelmiş bir külliyedir. Kitabesine göre 1529 yılında IV. Şerefhan tarafından yaptırılmıştır. Mimari zenginliği ve özellikle giriş kapısındaki süslemelerle dikkati çekmektedir. İbadet saatleri dışında sürekli ziyarete açıktır.



Han Hamamı: Bitlis merkezinde Şerefhanlar’a ait olan Han Hamamı bu güne kadar varlıklarını koruyabilmişlerdir. Ayrıca kale üzerindeki Han Sarayı Hamamı ile Zeydan mahallesindeki Saray Hamamının ancak kalıntılarına rastlanabilmektedir.







Belek burcu surları



Bir suru siyah, bir suru beyaz taştan yapılma özelliği ile diğer surlardan ayrılan Belek Burcu 1596 yılında Cizre Azizan Beyi Şeref bin Muhammed Bid Hanabdal tarafından büyükdedesi Emir Belek bin Behram adına inşa edilmiş.







Abdaliye Medresesi ve Mem-u-Zin



Mir Abdal camii olarak isimlendirilen medrese 1437 yılında Cizre Azizan Beyi Emir Abdullah İbn Abdullah İbn Seyfettin Bohti tarafından yaptırılmıştır. Şair ve yazar Şeyh Ahmed Hani tarafından manzum olarak kaleme alınmış olan aşk hikayesinin kahramanları Mem-u Zin ile bu aşkın engelleyicisi olan Bekir'in türbeleri caminin güney bölümü bodrum katındadır. Mem-u Zin arasında yaşanan aşk, Cizre Azizan Beyliği döneminde 1450 / 1451 (Hicri; 654) tarihlerine rastlar..